صفحه 363
مسئله 2369- اجراى قصاص و گرفتن ديات، وظيفۀ
حاكم شرع است و ديگران حقّ دخالت ندارند.
مسئله 2370- اگر شخص بالغ و عاقل با اختيار و
عمد، مسلمان بالغ عاقلى را بكشد، ورثۀ مقتول حقّ دارند به عنوان قصاص او را بكشند،
ولى اگر ديوانهاى يا نابالغى يا بچّۀ در شكم را بكشد، قصاص نمىشود و بايد ديه
داده شود و همچنين اگر ديوانه يا نابالغ يا شخص كور، كسى را بكشد، قصاص نمىشود و
بايد ديه داده شود (و حكم آن در احكام ديات مىآيد).
مسئله 2371- اگر فرزندى پدر يا مادر خود را
عمداً بكشد، قصاص مىشود، ولى اگر پدرى فرزند خود را عمداً بكشد، قصاص نمىشود،
ولى بايد ديه بدهد و علاوه بر ديه تعزير هم مىشود.
مسئله 2372- اگر دو نفر يا بيشتر، مسلمانى را
بكشند، به نحوى كه همه در كشتن او شريك باشند، ورثۀ مقتول مىتوانند بعضى را بكشند
و از ديگران سهم ديه را بگيرند و مىتوانند همه را بكشند و در هر حال بايد تفاوت
ديۀ كسى را كه مىكشند، بپردازند.
مسئله 2373- اگر مردى زنى را بكشد، مىتوانند
او را بكشند، ولى چون ديۀ زن نصف ديۀ مرد است، بايد براى كشتن مرد، نصف ديۀ او را
بدهند. و اگر زنى مردى را بكشد، مىتوانند زن را بكشند، ولى بايد به كشتن او اكتفا
كنند و حقّ مطالبۀ نصف ديه را ندارند.
مسئله 2374- كشتن بر سه قسم است:
اوّل: كشتن عمدى، يعنى به قصد كشتن كسى، كارى
را نسبت به او انجام دهد كه منجر به مردنش شود.
دوّم: كشتن شبه عمد، يعنى قصد كشتن نداشته
باشد، ولى با توجّه، كارى را كه معمولًا كشنده نيست نسبت به او انجام دهد، و بر
حسب تصادف، منجر به مرگ او شود، مثل اينكه براى ادب كردن چند تازيانه به او بزند و
بر حسب تصادف به سبب آن بميرد.
سوّم: كشتن خطايى، يعنى نسبت به شخص نه قصد
كشتن داشته و نه مىخواسته كارى را نسبت به او انجام دهد. مثل اينكه به قصد كشتن
كبوتر، تيرى رها كند و بر حسب تصادف به انسانى بخورد و او را بكشد.
صفحه 364
مسئله 2375- در قتل عمد، ورثۀ مقتول مىتوانند قصاص كنند يا
ديه بگيرند يا عفو كنند، ولى عفو بهتر است، و در قتل شبه عمد حقّ قصاص ندارند، فقط
مىتوانند ديه بگيرند يا عفو نمايند، و در قتل خطايى نيز حقّ قصاص ندارند، بلكه يا
عفو مىكنند يا از عاقله، يعنى خويشاوندان پدرى قاتل، ديه مىگيرند.
مسئله 2376- ديۀ مرد مسلمان هزار مثقال شرعى
طلا (هر مثقال هيجده نخود) است و ديۀ زن، نصف مرد است.
مسئله 2377- اگر قتل در يكى از ماه‌هاى حرام، يعنى رجب، ذىالقعده،
ذىالحجّه و محرّم واقع شود، يك ثلث ديه بر ديه افزوده مىشود، و بايد دو ماه روزه
هم كه سى و يك روز آن پى در پى باشد، در ماه‌هاى حرام بگيرد.
مسئله 2378- در قتل عمد كه ورثه حقّ قصاص
دارند، مىتوانند بيش از ديه از قاتل بگيرند و قصاص نكنند.
مسئله 2379- ديۀ قتل عمد را بايد در ظرف يك
سال بدهند، و ديۀ قتل شبه عمد و قتل خطايى را مىتوانند در ظرف سه سال به سه قسط
بدهند.
مسئله 2380- در قتل خطا و قتل شبه عمد، قاتل
بايد علاوه بر ديه، شصت روز روزه بگيرد و اگر نتواند، شصت فقير را سير نمايد، و در
قتل عمد، اگر ورثۀ مقتول عفو كنند يا با قاتل بر ديه توافق نمايند، قاتل بايد شصت
روز روزه بگيرد و شصت فقير را هم سير نمايد.
مسئله 2381- در بريدن اعضا، قصاص جايز است،
ولى در ايجاد جراحت چون معمولًا قصاص قابل كنترل نيست، يعنى نمىشود درست به
اندازۀ جراحت، جراحت وارد كرد، بايد ديه گرفته شود.
مسئله 2382- ميزان كلّى در ديۀ اعضاى اصلى
انسان، اين است كه هر عضوى كه فرد باشد، مانند زبان يا آلت مردانگى، بريدن و از
بين بردن آن موجب ديۀ قتل (هزار مثقال شرعى طلا) است و هر عضو اصلى كه جفت باشد،
مانند دست و پا و گوش و چشم، بريدن يا از بين بردن جفت آن موجب ديۀ قتل، و بريدن
يا از بين بردن يكى از آنها، موجب نصف ديه است.
مسئله 2383- اگر تمام دندان‌هاى كسى را از
بين ببرند، ديۀ آن ديۀ قتل است. و ديۀ هر كدام از دوازده دندان جلوى دهان كه شش
عدد در بالا و شش عدد در پايين مىباشد، پنجاه مثقال شرعى طلا و ديۀ هر كدام از
شانزده دندان عقب دهان بيست و پنج مثقال شرعى طلا مىباشد.
صفحه 365
مسئله 2384- اگر ده انگشت كسى را از بيخ ببرند، ديۀ آن ديۀ
قتل است، و ديۀ هر انگشت يك دهم ديۀ قتل است، و ديۀ هر بند انگشت، يك سوّم ديۀ
انگشت است، و در انگشت شَست، ديۀ هر بند، نصف ديۀ انگشت است.
مسئله 2385- اگر پشت كسى را طورى بشكنند كه
ديگر خوب نشود و به هيچ وجه نتواند بنشيند، يا طورى به كسى آسيب برسانند كه عقل او
از بين برود و ديگر برنگردد، و يا دو لب كسى را ببرند، يا بر كسى صدمهاى وارد
كنند كه تمام موى ريش يا سر او بريزد و ديگر نرويد، يا بر كسى صدمهاى وارد كنند
كه انزال نشود يا به هيچ وجه نتواند جلوى ادرار يا مدفوع خود را بگيرد، يا مرد
اجنبى زنى را افضا نمايد، يعنى مخرج بول و حيض او را يكى كند، ديۀ آن ديۀ قتل است.
مسئله 2386- اگر شوهر به‌واسطۀ نزديكى، زن را
افضا نمايد، چنانچه بعد از نُه سالگى زن باشد، زن مىتواند به حاكم شرع مراجعه كند،
و اگر پيش از نُه سالگى باشد، بايد او را طلاق دهد و ديگر با او ازدواج نكند و
علاوه بر مهر، ديۀ افضا كه همان ديۀ قتل است و همچنين نفقۀ او را تا آخر عمر او
بدهد.
مسئله 2387- اگر ريش كسى را به زور بتراشند و
بعد برويد، بايد يك سوّم ديۀ كشتن را بدهند.
مسئله 2388- اگر بيش از يكى از جنايت‌هايى كه
در مسائل گذشته شمرده شد انجام شود، ديه تكرار مىشود، مثلاً اگر كسى بر ديگرى
صدمهاى وارد كرد كه هم صداى خود را از دست داد و هم كور و كر شد، بايد سه ديه به
او بپردازد.
مسئله 2389- ديۀ زن با مرد تا يك سوّم ديۀ
كشتن، مساوى است و چنانچه بيشتر از آن شد، ديۀ زن نصف ديۀ مرد مىشود.
مسئله 2390- كسى كه سوار حيوان است، اگر كارى
كند كه آن حيوان به كسى آسيب برساند يا ديگرى كارى كند كه حيوان به صاحب خود يا
ديگرى صدمه بزند، ضامن مىباشد.
مسئله 2391- سقط جنين از گناهان بزرگ است، و
اگر روح در او دميده شده باشد در حكم آدم كشى است، و كسى كه اين كار را مىكند، چه
خود زن باشد يا شوهر يا پزشک، گرچه با اجازۀ آنها باشد، بايد ديه بپردازد، و ديۀ
آن اگر نطفه باشد بيست مثقال شرعى طلا، و اگر علقه يعنى خون بسته باشد چهل مثقال،
و اگر مضغه يعنى مانند يك پاره گوشت باشد شصت مثقال، و اگر استخوان شده باشد
هشتاد مثقال، و اگر بر آن گوشت روييده ولى هنوز روح در آن ندميده صد مثقال، و اگر
روح در آن دميده، براى پسر هزار مثقال و براى دختر پانصد مثقال شرعى طلا است.
صفحه 366
مسئله 2392- اگر كسى زن حامله را بكشد به
نحوى كه بچّۀ او هم تلف شود، بايد ديۀ هر دو را بدهد.
مسئله 2393- اگر كسى پوست بدن مسلمانى را
پاره كند، بايد پنج مثقال شرعى طلا، و اگر به گوشت برسد ده مثقال، و اگر استخوان
او را بشكند پنجاه مثقال طلا به او بدهد، و اگر اين جراحت‌ها به سر يا صورت باشد،
دو برابر مىگردد.
مسئله 2394- اگر كسى كارى كند كه بدن ديگرى
سرخ شود، به طورى كه فوراً برطرف نشود، بايد يك مثقال شرعى طلا، و اگر سبز و كبود
شود يك مثقال و نيم شرعى طلا، و اگر سياه شود سه مثقال طلا به او بدهد، و اگر در
سر و صورت باشد دو برابر مىشود.
مسئله 2395- در مواردى كه دستور خاصى براى
ديه مشخّص نشده، تعيين مقدار آن با حاكم شرع است.
مسئله 2396- مقصود از عاقله كه ديۀ قتل خطا
را بايد بدهد، خويشان نسبى پدرى مىباشد، چه مرد باشند يا زن، غير از بچّهها و
ديوانهها و كفّار، و تقسيم ديه بر آنان با رعايت مراتب ارث است.
مسئله 2397- اگر قاتل بميرد يا فرار كند و
دسترسى به او نباشد، ديه را از مال او برمىدارند، و اگر مال ندارد از عاقله
مىگيرند.
مسئله 2398- اگر انسان كسى را مجروح كرد يا
به او ضربه يا سيلى زد، ديه را بايد به خود او بدهد، ولى اگر بچّه يا ديوانهاى را
بزند، بايد ديه را به ولىّ شرعى او بدهد تا به مصرف او برساند.
مسئله 2399- ديۀ مقتول از تركۀ او محسوب
مىشود، ولى خويشان مادرى از آن ارث نمىبرند.
مسئله 2400- ولىّ مقتول كه حقّ قصاص دارد،
كسى است كه از او ارث مىبرد، جز زن و شوهر كه در اين حقّ شركت ندارند، هرچند از
ديه ارث مىبرند. و اگر بعضى از آنها به قصاص راضى نشوند، ديگران نمىتوانند قصاص
كنند، مگر آنكه تفاوت ديه را بپردازند، و اگر بعضى از آنها صغير باشند، اختيار با
ولىّ آنهاست.
مسئله 2401- اگر ولىّ مقتول قبل از قصاص
بميرد، حقّ قصاص به ورثۀ او مىرسد.
مسئله 2402- اگر كسى حيوان كسى را بكشد، بايد
قيمتش را به او بدهد، و اگر آن را معيوب كند، بايد تفاوت قيمت سالم و معيوب را
بپردازد.
مسئله 2403- اگر حيوان به جان يا مال يا
زراعت كسى خسارت وارد كند، چنانچه صاحب حيوان در نگهدارى آن كوتاهى كرده باشد،
ضامن خسارت است و الّا ضامن نيست.
صفحه 367
مسئله 2404- اگر آتشى روشن كند و مال كسى آتش
بگيرد، در صورتى كه مواظبت نكرده باشد، ضامن است.
مسئله 2405- اگر در جايى كه احتمال عبور مردم
را مىدهد گودالى بكند، در صورتى كه كوتاهى كند و باعث افتادن كسى در آن شود، ضامن
است.
مسئله 2406- اگر كسى با فرياد زدن يا ايجاد
صدا باعث كر شدن يا سقط جنين شود، ضامن ديۀ آنهاست.
مسئله 2407- اگر كسى ديگرى را از منزل بيرون
ببرد و آن شخص برنگردد، ضامن است.
مسئله 2408- اگر پليس در اثر تيراندازى باعث
قتل يا جرح كسى شود، در صورتى كه تيراندازى او طبق وظيفه نباشد ضامن است، و اگر
طبق وظيفه باشد و به جايى كه بايد بزند اصابت كرده باشد، چيزى بر كسى نيست، ولى
اگر به غير جايى كه بايد بزند زده باشد، مثل آنكه تصميم داشته به پا بزند به قلب
يا سر اصابت كند، ديه بر بيتالمال است.
مسئله 2409- اگر كارى كند كه بكارت دخترى از
بين برود، يا با او به غير عنف زنا كند و بكارتش را از بين ببرد، ديۀ آن مهر المثل
است.
مسئله 2410- اگر كارى كند كه زن حيض نبيند يا هميشه خون ببيند، ديۀ آن يك سوّم ديۀ
كشتن است.
مسئله 2411- اگر سر ميّت را ببرد، ديهاش صد
مثقال شرعى طلا است؛ ولى اگر اعضاى او را قطع كند يا جراحتى بر او وارد كند، تعيين
آن با حاكم شرع است. و در هر صورت اين ديه به ورثه نمىرسد و صرف خيرات براى ميّت
مىگردد و اداى دين ميّت نيز از آن جايز است.
مسئله 2412- اگر پاى كسى را بشكند، ديهاش
دويست مثقال شرعى طلا و اگر دست كسى را بشكند صد مثقال است، ولى اگر استخوان غير
دست و پا را بشكند يا باعث در رفتن استخوان شود، تعيين آن با حاكم شرع است.
مسئله 2413- اگر ناخن كسى را در آورد يا باعث
از بين رفتن آن شود، ديهاش پنج مثقال شرعى طلا، و اگر نرمۀ گوش كسى را از بين
ببرد، ديهاش يك سوّم ديۀ قتل است.
مسئله 2414- ديۀ زنازاده مانند ديۀ حلالزاده
است.
صفحه 368
مسئله 2415- تعيين ديۀ كافرى كه حربى نيست،
ذمّى باشد يا غير ذمّى، با حاكم شرع است.
مسئله 2416- اگر براى دفاع از جان يا عرض يا
مالش كسى را بكشد يا او را مجروح سازد، ديه ندارد.
مسئله 2417- قتل يا جنايت به چند راه ثابت مىگردد:
1- اقرار خود قاتل يا جانى.
2- شهادت دو مرد عادل.
3- قسّامه و آن در صورتى است كه مدّعى قتل
شاهدى بر قاتل بودن متّهم نداشته باشد با آنكه نشانههايى كه باعث گمان به قاتل
بودن اوست موجود باشد، مثل آنكه او را با اسلحه نزد مقتول يافته باشند، و كيفيت آن
به اين صورت است كه مدّعى به تنهايى يا ديگران، در نزد حاكم شرع پنجاه قسم بخورند
و اگر مدّعى از قسّامه امتناع نمايد، قسّامه با متّهم است.
4- اگر مدّعى بيّنه نداشته باشد، بايد منكر
قسم بخورد و اگر منكر قسم نخورد؛ با قسم خوردن مدّعى قتل يا جنايت ثابت مىگردد.